Deglutitie en dysfagie: complete gids voor logopedisten

Rate this post

Slikken en dysfagie: complete gids voor logopedisten

Het slikken is de handeling van het transporteren van voedsel en vloeistoffen van de mond naar de maag. Dysfagie verwijst naar slikstoornissen, die ernstige gevolgen kunnen hebben (verslikken, ondervoeding, longontstekingen). De logopedist speelt een centrale rol in de evaluatie en behandeling van deze stoornissen, in samenwerking met het medisch team.

🍽️ Download onze sliktools

Textuurtabel, maaltijdondersteuning, oro-faciale praxie-oefeningen

Toegang tot de tools →

Fysiologie van het slikken

Normaal slikken is een complex proces dat meer dan 30 spieren en 6 hersenzenuwen omvat. Het bestaat uit drie hoofdfasen, waarvan elke fase moeilijkheden kan vertonen.

1️⃣ Orale fase (vrijwillig)

Orale voorbereiding: kauwen, insaliveren, vormen van de voedselbolus. De tong verzamelt het voedsel en positioneert het.

Orale transport: de tong duwt de bolus naar de achterkant van de mond. Deze fase is onder vrijwillige controle.

Duur: variabel afhankelijk van de textuur (1-2 seconden voor vloeistoffen, langer voor vaste stoffen).

2️⃣ Faryngale fase (reflex)

Automatisch geactiveerd wanneer de bolus de palatale pilasters bereikt. De slikreflex veroorzaakt:

Sluiting van het palatum (voorkomt nasale reflux)
Verhoging van het strottenhoofd en kanteling van de epiglottis (bescherming van de luchtwegen)
Sluiting van de stembanden
Contractie van de faryngeale spieren (transport naar de slokdarm)
Opening van de bovenste slokdarmsfincter

Duur: ongeveer 1 seconde. Kritieke fase voor de veiligheid.

3️⃣ Slokdarmfase (reflex)

Transport van de bolus door peristaltische golven van de slokdarm naar de maag. Opening van de onderste slokdarmsfincter.

Duur: ongeveer 8-10 seconden.

Wat is dysfagie?

Dysfagie is een slikstoornis die één of meerdere fasen kan beïnvloeden. Het kan betrekking hebben op vaste stoffen, vloeistoffen of beide. De gevolgen kunnen ernstig zijn:

Verslikken: passage van voedsel of vloeistoffen in de luchtwegen
Inhalatiepneumonie: longinfecties gerelateerd aan herhaaldelijk verslikken
Ondervoeding: onvoldoende inname uit angst of moeite met eten
Dehydratie: onvoldoende vochtinname
Impact op de kwaliteit van leven: sociale isolatie, angst tijdens maaltijden

⚠️ Medische noodsituatie

Verslikken met verstikking, herhaaldelijke longontstekingen of ernstige ondervoeding vereisen dringende medische zorg. De logopedist werkt altijd samen met het medisch team.

Oorzaken en betrokken populaties

Populatie	Veelvoorkomende oorzaken
Pasgeborenen/baby's	Prematuriteit, zuigproblemen, misvormingen (spleet), neurologische aandoeningen
Kinderen	Cerebrale parese, neuromusculaire ziekten, orale stoornissen, misvormingen
Volwassenen	CVS, hoofdtrauma, KNO-kankers, Parkinson, ALS, MS, operaties
Ouderen	Presbyfagie (veroudering), dementie, CVS, medicijneffecten

Types dysfagie volgens locatie

Orale dysfagie: moeite met kauwen, voorbereiding of transport van de bolus
Faryngale dysfagie: vertraging of afwezigheid van reflexactivatie, verslikken
Slokdarmdysfagie: gevoel van blokkade, regurgitatie

Waarschuwingssignalen

Tijdens de maaltijden

Hoesten tijdens of direct na de maaltijden
Nat geluid of "gorgelend" na het slikken
Blokkades of gevoel van "het gaat niet door"
Kwijlen of moeite om voedsel in de mond te houden
Langdurig of ineffectief kauwen
Voedselresten in de mond na het slikken
Neusreflux

Algemene signalen

Onverklaarbaar gewichtsverlies
Herhaalde longinfecties
Vermijding van bepaalde texturen of voedselweigering
Heel lange maaltijden (vermoeidheid, traagheid)
Angst of stress rond maaltijden

💡 Stille verslikken

Let op: sommige verslikken zijn "stil" (zonder hoesten) en dus moeilijk te detecteren. Ze komen vaak voor bij mensen met neurologische aandoeningen en zijn bijzonder gevaarlijk. Een gewijzigde stem na het slikken kan het enige teken zijn.

Evaluatie van het slikken

Logopedische beoordeling

Anamnese: medische geschiedenis, klachten, problematische texturen
Onderzoek van de structuren: lip-, tong-, velum-motoriek, gevoeligheid
Observatie van de maaltijden: gedrag, houding, duur, texturen
Voedselproeven: verschillende texturen en volumes, met toezicht
Functionele capaciteitstest: test met een glas water

Aanvullende onderzoeken (medisch)

Videofluoroscopie (radiocinema): real-time visualisatie van het slikken
Nasofibroscopie: directe inspectie van de farynx en het strottenhoofd
Manometrie: meting van slokdarmdrukken

Logopedische behandeling

Omgevings- en houdingsaanpassingen

Positie: rechtop zitten, kin licht gebogen
Omgeving: rustig, zonder afleiding, geen gesprek tijdens het slikken
Kleine hoeveelheden: aangepaste lepel, kleine hapjes
Geen rietje (moeilijk om de stroom te controleren)

Aanpassing van texturen

Textuur	Beschrijving	Voorbeelden
Dik vloeibaar	Consistentie van siroop, honing of room	Gegeleerd water, dikke soep, smoothie
Glad gepureerd	Homogeen, zonder stukjes	Fijne puree, compote, romige soep
Gehakt	Kleine zachte stukjes	Gehakt vlees, geplette groenten
Zacht	Stukken die smelten, gemakkelijk te pletten	Vis, eieren, rijpe vruchten
Normaal	Alle texturen	Standaard voeding

Revalidatie

Versterkingsoefeningen: lippen, tong, palatum
Gevoeligheidstraining: thermische, tactiele stimulaties
Beschermende manoeuvres: supraglottisch slikken, inspanning
Coördinatiewerk ademhaling-slikken

Onze downloadbare sliktools

📊 Textuurtabel

Classificatie van voedingstexturen met voorbeelden. Gids voor het aanpassen van maaltijden.

Downloaden

👅 Oro-faciale praxie-oefeningen

Tong-, lip- en wangbewegingen. Versterking van de orale musculatuur.

Downloaden

🍽️ Maaltijdondersteuning

Visuele instructies voor houding en aanpassingen tijdens maaltijden.

Downloaden

📋 Voedingsdagboek

Volgen van maaltijden, getolereerde texturen, waargenomen moeilijkheden.

Downloaden

Veelgestelde vragen

📌 Moet je alle vloeistoffen indikken bij dysfagie?

Niet noodzakelijk. De aanpassing van vloeistoffen hangt af van het type en de ernst van de dysfagie. Sommige mensen hebben alleen moeite met heldere vloeistoffen (water, sap) maar verdragen dikkere vloeistoffen goed. Anderen hebben moeite met alle consistenties. De logopedische evaluatie maakt het mogelijk om de noodzakelijke aanpassingen voor elke persoon te bepalen.

📌 Kan dysfagie genezen?

Dat hangt af van de oorzaak. Na een CVA verbetert dysfagie vaak aanzienlijk in de weken tot maanden die volgen door neurologisch herstel en revalidatie. Bij neurodegeneratieve ziekten (Parkinson, ALS) is het doel eerder om de capaciteiten zo lang mogelijk te behouden en aan te passen. Logopedische revalidatie verbetert in alle gevallen de veiligheid en het comfort.

📌 Wie kan een dieet met gewijzigde textuur voorschrijven?

Het voorschrijven van een dieet met gewijzigde textuur is een medische handeling. De logopedist evalueert de slikcapaciteiten en doet aanbevelingen, maar het is de arts die officieel het aangepaste dieet voorschrijft. In instellingen of ziekenhuizen werkt een multidisciplinair team (arts, logopedist, diëtist) samen om de aanpassingen te bepalen.