Leren om duidelijke en uitvoerbare instructies te formuleren om verlamming en verzet te voorkomen
—
Inleiding: het dagelijkse misverstand
« Ruim je kamer op. » Je hebt deze zin honderden keren uitgesproken. En honderden keren heb je hetzelfde resultaat behaald: niets. Of bijna niets. Je kind blijft midden in de kamer staan, met een verloren blik, of begint te spelen met het eerste voorwerp dat het aanraakt, of stort in tranen in « het is te moeilijk ».
Je denkt misschien dat het het expres doet, dat het geen goede wil heeft, dat het je tart. In werkelijkheid is het waarschijnlijk oprecht verlamd.
Voor een ADHD-brein is « ruim je kamer op » geen instructie — het is een oceaan van onzekerheid. Precies wat opruimen? In welke volgorde? Tot welk opruimniveau? Waar beginnen? De instructie, te vaag, biedt geen houvast om de actie te starten.
Leren om duidelijke, specifieke en uitvoerbare instructies te formuleren kan deze momenten van frustratie transformeren in succesvolle actiereeksen.
—
Waarom vage instructies problemen veroorzaken
Het planningsdeficit
Geconfronteerd met een vage instructie zoals « ruim je kamer op », voert het neurotypische brein automatisch een reeks handelingen uit:
1. De huidige toestand van de kamer analyseren
2. Identificeren wat opgeruimd moet worden
3. De taak opdelen in deelstappen
4. Een logische volgorde bepalen
5. Beginnen met de eerste stap
Deze planningssequentie is een executieve functie die afhankelijk is van de prefrontale cortex — precies wat disfunctioneert bij ADHD.
Het kind met ADHD ziet bij « ruim je kamer op » een algemene chaos zonder te weten waar te beginnen. De instructie geeft geen enkele informatie over de concrete actie die nu moet worden uitgevoerd.
De cognitieve overbelasting
Een vage instructie genereert een cognitieve overbelasting: het kind moet tegelijkertijd begrijpen wat er van hem wordt verwacht, plannen hoe het daar moet komen, en beginnen te handelen. Deze drie parallelle processen putten snel zijn beperkte middelen uit.
Resultaat: verlamming. Het brein, overspoeld, « bevriest » of wendt zich tot iets eenvoudigers (spelen, dagdromen).
De dubbelzinnigheid en angst
Vage instructies creëren dubbelzinnigheid: « Heb ik het goed begrepen? Doe ik het goed? Zal het voldoende opgeruimd zijn? »
Deze dubbelzinnigheid genereert angst. Het kind, bang om het verkeerd te doen, kan ervoor kiezen om niets te doen — of iets anders te doen — in plaats van het risico van falen te nemen.
Het beperkte werkgeheugen
Het werkgeheugen — het vermogen om informatie in gedachten te houden tijdens het handelen — is vaak deficiënt bij ADHD. Een lange of complexe instructie wordt vergeten voordat deze wordt uitgevoerd.
« Ga naar je kamer, ruim je speelgoed op, doe je vuile was in de mand, en kom naar beneden om de tafel te dekken » — het kind met ADHD heeft alle kans om minstens de helft van deze reeks onderweg te vergeten.
—
De kenmerken van een effectieve instructie
Specifiek
De instructie moet de verwachte actie precies beschrijven:
❌ « Ruim je kamer op »
✅ « Doe de Lego in de blauwe doos »
❌ « Wees braaf »
✅ « Blijf op je stoel zitten tijdens de maaltijd »
❌ « Werk beter »
✅ « Lees je antwoord over voordat je naar de volgende vraag gaat »
Waarneembaar
De instructie moet een waarneembaar, verifieerbaar gedrag beschrijven:
❌ « Concentreer je »
✅ « Kijk naar je schrift »
❌ « Let op »
✅ « Houd je glas met twee handen vast »
❌ « Kalmeer »
✅ « Adem drie keer diep in »
Haalbaar
De instructie moet overeenkomen met een actie die het kind daadwerkelijk kan uitvoeren met zijn huidige middelen:
❌ « Doe al je huiswerk » (te lang, te vaag)
✅ « Maak de oefeningen 1 tot 3 van wiskunde »
❌ « Ruim alles op » (onmogelijk om in één keer te voltooien)
✅ « Zet de boeken op de plank »
Positief
De instructie moet zeggen wat te doen, niet wat niet te doen:
❌ « Stop met schreeuwen »
✅ « Praat zachtjes »
❌ « Ren niet »
✅ « Loop »
❌ « Sla je zus niet »
✅ « Houd je handen bij jezelf »
Het brein verwerkt gemakkelijker een positieve instructie (uit te voeren actie) dan een verbod (actie die niet mag worden uitgevoerd).
Uniek
Eén instructie tegelijk. Meervoudige instructies overbelasten het werkgeheugen:
❌ « Ruim je kamer op, poets je tanden en doe je pyjama aan »
✅ « Ruim het speelgoed van de grond op. » (en vervolgens, als dat klaar is) « Nu, poets je tanden. »
—
Technieken om duidelijke instructies te formuleren
De « laat me zien »-techniek
In plaats van verbaal te beschrijven, laat fysiek zien wat je verwacht:
« Ruim je kamer op » → « Kijk, ik neem dit boek en zet het op de plank. Nu mag jij hetzelfde doen met de andere. »
Deze demonstratie vermindert de dubbelzinnigheid en biedt een concreet model.
De eerste actie-techniek
Identificeer en benoem alleen de eerste actie van de reeks:
« Maak je huiswerk » → « Open je wiskundeschrift op pagina 42. »
Zodra deze eerste actie is voltooid, geef je de volgende. Het kind heeft maar één ding tegelijk in zijn werkgeheugen.
De opdeel-techniek
Splits complexe instructies op in eenvoudige stappen:
« Ruim je kamer op » wordt:
1. « Raap de kleren van de grond op »
2. « Doe ze in de wasmand »
3. « Zet het speelgoed in de kist »
4. « Maak je bed op »
Elke stap is een autonome instructie, afzonderlijk gegeven.
De « wanneer… dan »-techniek
Koppel de instructie aan een concreet referentiepunt:
« Wanneer je klaar bent met eten, dan zet je je bord in de vaatwasser. »
« Wanneer de timer gaat, dan ruim je je spel op. »
« Wanneer je het huis binnenkomt, dan zet je je rugzak op dezelfde plaats. »
De « wanneer » biedt een duidelijk signaal om de actie te activeren.
—
Visuele hulpmiddelen om instructies te verduidelijken
Takenlijsten met afbeeldingen
Voor terugkerende taken (ochtendroutine, kamer opruimen), creëer een visuele lijst met afbeeldingen of pictogrammen die elke stap voorstellen.
Het kind kan de lijst raadplegen in plaats van te vertrouwen op jouw geheugen en verbale herinneringen.
Fotografische sequenties
Neem foto’s die de verwachte toestand tonen:
- Foto van de opgeruimde kamer
- Foto van het georganiseerde bureau
- Foto van de klaar gemaakte rugzak
Het kind heeft een visuele referentie van het te bereiken resultaat.
Afvinklijsten
Een lijst met aan te vinken vakjes biedt:
- Een duidelijke structuur
- Een stap-voor-stap gids
- De voldoening van het afvinken (onmiddellijke beloning)
- Een zichtbaar spoor van de voortgang
Routine-pictogrammen
Voor dagelijkse routines stellen sequenties van pictogrammen (ochtend, avond) op de muur het kind in staat om de stappen te volgen zonder dat je de instructies moet herhalen.
—
Voorbeelden van herformulering
‘s Ochtends
❌ « Maak je klaar voor school »
✅ Sequentie van pictogrammen: toilet → aankleden → ontbijt → tanden poetsen → rugzak → schoenen
Of instructies één voor één: « Kleed je aan met de kleren op je stoel. Kom naar me toe als het klaar is. »
Huiswerk
❌ « Maak je huiswerk »
✅ « Open je huiswerkagenda. Lees me de eerste opdracht voor. » Vervolgens: « Pak je wiskundeschrift. » Vervolgens: « Lees oefening 1 hardop voor. »
De maaltijd
❌ « Gedraag je aan tafel »
✅ « Blijf op je stoel zitten. Leg je servet op je schoot. Wacht tot iedereen is opgediend om te beginnen. »
Bedtijd
❌ « Ga naar bed »
✅ Sequentie: « Eerst pyjama. Dan tanden poetsen. Dan plassen. Dan een boekje. Dan een knuffel en slapen. »
Met visuele ondersteuning en timer voor elke stap indien nodig.
Opruimen
❌ « Ruim je kamer op »
✅ « Kijk op de grond. Wat zie je dat niet op zijn plaats ligt? » Vervolgens: « De Lego. Waar is hun plaats? » Vervolgens: « Zet de Lego in de doos. Kom terug bij me als het klaar is. »
—
Hoe instructies geven
Eerst de aandacht trekken
Voordat je de instructie geeft, zorg ervoor dat je de aandacht van het kind hebt:
- Ga fysiek dichterbij
- Kom op zijn hoogte
- Maak oogcontact
- Zeg zijn naam en wacht tot het naar je kijkt
Een instructie geven aan een kind met ADHD dat zijn aandacht niet op jou heeft gericht, is nutteloos — het zal het zelfs niet horen.
Een kalme en neutrale toon
Een autoritaire, geïrriteerde of geërgerde toon veroorzaakt vaak verzet. Een kalme, neutrale, feitelijke toon vergemakkelijkt acceptatie.
Vragen om te herhalen
« Wat moet je doen? » Deze verificatie maakt het mogelijk om te controleren of de instructie is begrepen en onthouden.
Het begin begeleiden
Voor moeilijke taken, begeleid fysiek het begin van de actie:
- Ga met hem mee naar de kamer
- Wijs naar het eerste op te ruimen voorwerp
- Blijf de eerste minuten aanwezig
Deze begeleiding is geen « hulpverlening » — het is ondersteuning voor falende executieve functies.
—
De hulpmiddelen om instructies te structureren
Visuele routines
Visuele planningen voor terugkerende routines (ochtend, avond, huiswerk) verminderen de noodzaak om herhaalde verbale instructies te geven.
Timers
Koppel instructies aan timers: « Je hebt 5 minuten om de boeken op te ruimen. » De timer maakt de instructie concreter en voegt een uitdagingselement toe.
Cognitieve training-apps
De applicatie COCO DENKT en COCO BEWEEGT van DYNSEO gebruikt duidelijke en specifieke instructies:
- Korte en precieze audio-instructies
- Eén taak tegelijk
- Onmiddellijke feedback over succes
- Progressie in stappen
Deze structuur kan dienen als model voor je eigen dagelijkse instructies.
Voor adolescenten en volwassenen biedt JOE, de hersencoach dezelfde duidelijkheid van instructies.
—
Training volgen om beter te communiceren
Het belang van aangepaste communicatie
De manier waarop verzoeken worden geformuleerd beïnvloedt direct de medewerking van het kind. Een training maakt het mogelijk om de communicatiereflexen te verwerven die zijn aangepast aan ADHD.
De DYNSEO-trainingen
De training « Een kind met ADHD begeleiden: sleutels en oplossingen voor elke dag » biedt effectieve communicatietechnieken met het kind met ADHD.
De training « Kind met ADHD thuis: geavanceerde strategieën om impulsiviteit en verzet te beheren » verdiept de communicatiestrategieën om verzet te verminderen.
Voor professionals integreert de training « ADHD: geavanceerde strategieën om impulsiviteit en verzet te beheren » deze technieken in een alomvattende professionele aanpak.
—
Conclusie: duidelijkheid bevrijdt actie
Wanneer je kind met ADHD niet doet wat je hem vraagt, is de eerste vraag die je jezelf moet stellen niet « waarom weigert hij? » maar « was mijn instructie voldoende duidelijk? »
Een vage instructie verlamt. Een duidelijke instructie bevrijdt actie.
Door te leren om specifieke, waarneembare, haalbare, positieve en unieke instructies te formuleren, transformeer je momenten van frustratie in succeskansen. Je vermindert conflicten, je behoudt de relatie, en je helpt je kind om geleidelijk zijn eigen planningsvaardigheden te ontwikkelen.
Het is een verandering die oefening vereist — je zult opnieuw moeten leren om anders te praten. Maar de resultaten zijn de moeite waard.
—
Dit artikel maakt deel uit van een reeks gewijd aan de begeleiding van kinderen met ADHD thuis. Ontdek onze andere artikelen op de DYNSEO-blog.
